جشن میانه زمستان، جشنی فراموش شده از ایران باستان! - مجله مهاجر

از امروز تا 15 بهمن دقیقا 40 روز باقی است و به همین دلیل در این فرصت مناسب، مغتنم است که به معرفی آیین باستانی و زیبای ایران زمین یعنی جشن میانه زمستان بپردازیم. این جشن باستانی و زیبا همانطور که در مقدمه گفتیم، جشنی است که امروزه در دست فراموشی سپرده شده است و به همین دلیل شاید شما با آن آشنا نباشید و حتی اسمش را هم زیاد نشنیده باشید. در جشن میانه زمستان مردم همگی به شادی و پایکوبی می پرداخته اند و اعتقاد بر این بوده است که چون کمر غول سرما شکسته می گردد و به زودی رخت خود را بر می دارد و می رود و به اصطلاح زمین دوباره زنده می گردد و بعلاوه شروع به نفس کشیدن می نماید، باید به جشن و پایکوبی بپردازند.

جشن میانه زمستان دارای ابعاد مختلف و جالبی است که باید بیشتر درباره آن به شما شرح دهیم. این جشن باستانی را به عنوان جشن میانه زمستان گاهنباری نیز می شناسند حال این سوال برایتان ممکن است پیش بیاید که گاهنبار چیست و نقشش در جشن میانه زمستان چیست؟ گاهنبار یا گاهبار یا گَهَنبار بنابر نوشته های اسطوره های زرتشتی و آریایی در واقع آن 6 روزی است که خداوند عزوجل و توانا دنیا را آفریده است.

بعلاوه در کتاب زند از زرتشت نقل می نمایند که اهورامزدا دنیا را در 6 گاه آفرید که البته اول هر گاهی نامی یک نام وجود دارد و بعلاوه اول هر گاهی جشنی برگزار می گردد. همانطور که در ادیان سامی، خالق و آفریدگار دنیا هستی را در 6 روز می آفریند، در دین کهن زرتشتی نیز اهورامزدا آفرینش دنیا مادی را در 6 گاهنبار به انجام می رساند.

به طور مثال توجه نمایید که در یسنا درباره جشن میانه زمستان و گاهنبار آمده است که این 6 گاهنبار عبارتند از: میدیوزَرِیم: که نخستین گاهنبار است و در روز 15 اردیبهشت ماه که برابر است با روز 45 سال. اعتقاد بر این است که در این هنگام از اول سال، آسمان آفریده شد. پَیته شَهیم: برابر است با روز 30 ماه شهریور که به عبارتی برابر است با صد و هشتادمین روز سال که می گویند که در این روز زمین آفریده شد. اَیاسرِم: برابر است با 30 مهر ماه که اعتقاد بر آن است که در دویست و دوازدهمین روز از سال، گیاهان آفریده شدند.

میدیارِم: این روز برابر است با 20 دی ماه هر سال که بیان می دارد که در دویست و نودمین روز از خلقت هستی ،جانوران آفریده شدند. در آخر نیز به هَـمَـسپَـتمَدُم می رسیم که بیان می دارد که در شیصد و شصت و پنجمین روز (سال کبیسه) از خلقت زمین که به آن وهیشتواشت گاه نیز می گویند، انسان ها و مردم آفریده شدند. بسکمک پیدایش گاهنبار را از روزگار پیشدادیان می دانند.

نخستین بنیان گذار گهنبار را جمشید، پادشاه باستانی ایران زمین معرفی نموده اند. گاهنبارها به گونه ای هستند که با پیشینه باستانی و دیرینه زندگی همه ایرانیان گره خورده است. گهنبارها با کشاورزی و دامداری و زندگی کشاورزی از اساس دارای پیوند هستند. گهنبار در واقع در شروع جشنی کشاورزی بوده است.

هر کدام از گهنبارها، برابر با زمانی است که دگرگونی های بنیادین برای کشاورزان رخ می دهد و این دگرگونی ها با خود جشن و شادی می آورد. جالب است بدانید که هریک از جشن های شش گانه گاهنبارها تا 5 روز به طول می انجامیده است. آخرین روز هر گاهنبار مهم ترین روز جشن می باشد. گهنبارها به هر حال جشن بزرگداشت آفرینش هستند و علت برزگداشت این روزها همانطور که گفتیم به این خاطر است که در اسطوره های زرتشتی دنیا یک مرحله دیگر را نیز اضافه شده است.

در این 7 مرحله به ترتیب در ابتدا آسمان، بعد از آن آب، سوم زمین، چهارم گیاه، پنجم جانور، ششم انسان و در آخرین و هفتمین مرحله آتش که نمادی از انرژی، نیرو و توان جنبش در هستی است. شش گهنبار جشن پاسداشت این آفریده ها است و به همین سبب بعضی دانشمندان نوروز را جشن آفرینش آتش و بزرگداشت آن می دانند.

واژه گهنبار دارای دو بخش گاه و انبار است. با برپایی گهنبارها که هر چهره اش با فصلی از فصل های برداشت در پیوند است، ایرانیان از آنچه برداشت شان بوده، دهش می نموده اند و به نوعی می توان آن را جشن سهیم شدن با هم نام گذارد.

زرتشتیان در این جشن ها به ستایش اهورامزدا و سپاس گزاری از او برای داده ها و آفریده های نیکش می پردازند. موبد آفرینگان گهنبار می خواند و بر توانگر و ناتوان، دارا و ندار باید در این آیین شرکت نمایند. کاری که هر فردی باید انجام دهد، این است که بخشی از عایدی خود را به داد و دهش و کمک به بینوایان خرج کند. بنا بر این باور بسکمک از نیکوکاران زرتشتی پیش از درگذشت همه یا بخشی از دارایی خود را از به مانند زمین و باغ و آب و خانه و به صورت کامل وقف مراسم گهنبار و داد و دهش و کمک به دیگران می نمایند.

6 چهره گهنبار، گاه داد و دهش است. در هر یک از 6 گاهنبار، آیین های ویژه ای برپا می گردد و مردم میزدها به معنای میهمانی ها برگزار می نمایند و به مهمانی می رفتند تا کرفه به معنای ثواب بسیار برند و گرنه پادافره به معنای جزای آن را می بینند.

جشن هر چهره گاهنبار پنج روز طول کشد که روز پنجم آن از دیگر روزها والاتر است و جشن بزرگ تری به شمار رود. بزرگ موبدان در بخش هایی از اوستا به نام آفرین گهنبار شروع به خواندن می نماید و پس از آن، آنگاه سفره عام می کشند و هر کس، از دارا و ندار بر سر سفره گهنبار می نست و از آن بهره می جست. پیش از برآمدن آفتاب روز اول هر چهره از گهانبار، موبدان به همراه دیگر مردم، مراسم واژیشت از گهنبار را برگزار می نمایند. در این مراسم چه توانگر و چه ناتوان همه شرکت می نمایند. آن هایی که خود نمی توانند خرج حضور در این جشن را بدهند، باید در آیینی که دیگران برپا می نمایند یا از عایدی موقوفات است شرکت نمایند و از خوان گهنبار که در همه جا گسترده می گردد، بهره مند گردند. جشن نیمه زمستان با رای شورای عالی سیاست گذاری ثبت میراث معنوی در فهرست آیین های ملی ایران ثبت شده است.

در ادامه ما می خواهیم تا گوشه ای از مقاله استاد رضا مردای غیاث آبادی در این زمینه برای شما نقل نماییم تا با زبانی ساده تر با جشن نیمه زمستان و گهنبار آشنا شد:

نکته مهم و جالبی که درباره جن نیمه زمستان در 15 بهمن ماه وجود دارد این است که این جشن و تمامی دیگر جشن ها ریشه در خاطرات و رسوم ایرانیان که همگی از احترام به ریشه در طبیعت دارد، نشات گرفته است. بعلاوه تا به امروز چند تقویم آفتابی باستانی در ایران پیدا شده است که کاملاً بر مبنای نظام گاه شماری بر اساس گاهنباری، یعنی بر مبنای محاسبه شروع و میانه فصل ها، طراحی و ساخته شده اند.